Συναντήσεις - συζητήσεις

Η ΕΜΝΕ οργανώνει από το 1975 στα Γραφεία της, ανά δεκαπενθήμερο περίπου και ημέρα Τετάρτη, δημόσιες ομιλίες-συζητήσεις σε θέματα νεοελληνικού κυ­ρίως ενδιαφέροντος. Πλήρες χρονικό των συναντήσεων αυτών από το 1975 μπορείτε να δείτε εδώ. Οι δεκαπενθήμερες συναντήσεις πήραν από το 1977 και ύστερα, τη μορφή ομιλιών σε ειδικά θέ­ματα. Βασική επιδίωξη της ΕΜΝΕ είναι οι ανακοινώσεις να έχουν, κατά το δυνατόν, σεμιναριακό χαρακτήρα: να αναφέρονται δηλαδή σε ένα συγκεκριμένο θέμα, νεοελληνικού ή ιστοριογραφικού γενικά ενδιαφέροντος, το οποίο αποτελεί αντικείμενο μελέτης του ομιλη­τή, και να επιτρέπουν τον διάλογο με το ακροατήριο. Το πρό­γραμμα των ομιλιών καταρτίζεται από την Επιτροπή Παρουσιά­σεων, η οποία αναζητά τους ομιλητές στον κύκλο των νεοελληνι­στών, με την ευρεία έννοια του όρου, αλλά και στον χώρο των ιστορικών γενικά και των επιστημόνων με ιστοριογραφικά ενδια­φέροντα. Επιδίωξη της Επιτροπής είναι να αντιπροσωπεύονται στο πρόγραμμα, κατά το δυνατόν, όλοι οι τομείς της ιστορικής επιστήμης.

Οι ομιλίες έχουν συνήθως τον χαρακτήρα της παρουσίασης μιας ερευνητικής εργασίας «εν τω γίγνεσθαι», χωρίς να αποκλείον­ται βέβαια και οι παρουσιάσεις ολοκληρωμένων εργασιών. Στόχος της Εταιρείας πάντως είναι οι ομιλίες να μην είναι εξαντλητικές και να επιτρέπουν τη συμμετοχή του ακροατηρίου. Η διαδικασία που ακολουθείται είναι συνήθως η ακόλουθη: Ο ομιλητής παρου­σιάζει σε γενικές γραμμές το θέμα του, που μπορεί να είναι και αντικείμενο διδακτορικής διατριβής, τις μεθοδολογικές επιλογές του, τα προβλήματα που συναντά στην έρευνα και τη μελέτη του θέματός του και τους τρόπους με τους οποίους προσπάθησε να τα αντιμετωπίσει. Ακολουθεί συζήτηση πάνω στα ζητήματα που έθε­σε ο ομιλητής και αναζητούνται μέσα από τον διάλογο εναλλα­κτικοί δρόμοι για την αντιμετώπιση των θεωρητικών και ερευνη­τικών προβλημάτων. Η παρακολούθηση των ομιλιών από το ακροα­τήριο και η συμμετοχή του στη συζήτηση διευκολύνεται απο μι­κρές περιλήψεις ή άλλα σχετικά κείμενα που o εισηγητής μοιρά­ζει πριν από την ομιλία του. Παράλληλα με τις ομιλίες αυτές, γίνονται συλλογικές παρουσιάσεις ερευνητικών εργασιών και ανοι­χτές συζητήσεις πάνω σε ποικίλα θέματα και προβλήματα της σύγχρονης ιστοριογραφίας.

Από το φθινόπωρο του 2003 όταν καταρτίζεται το πρόγραμμα των παρουσιάσεων, ορίζονται για κάθε μία από αυτές ένας, δύο ή και περισσότεροι "συζητητές", ειδικοί δηλαδή κατά τεκμήριο ερευνητές, οι οποίοι με τις παρατηρήσεις και τις παρεμβάσεις τους, όταν ο ομιλητής τελειώσει, συμβάλλουν στο να ακολουθήσει μία δημιουργική συζήτηση.

Αν είσαι ερευνήτρια/ερευνητής και θέλεις να παρουσιάσεις τη δουλειά σου στο πλαίσιο των συναντήσεων της ΕΜΝΕ, ή αν θέλεις να προτείνεις οτιδήποτε σχετικό με τις συναντήσεις-συζητήσεις, στείλε μας ένα μήνυμα από εδώ, δίνοντας όλες τις απαραίτητες πληροφορίες (ιδιότητα, θέμα, πλαίσιο της έρευνας).

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΩΝ-ΣΥΖΗΤΗΣΕΩΝ

	ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2024 – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2025
Τετάρτη 23 Οκτωβρίου 2024   Γιώργος Γιαννίκος Συζητήτριες: Μαρία Δαμηλάκου, Άννα Καρακατσούλη	Αφροαμερικανικός φιλελληνισμός στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821   Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα γεγονότα του 19ου αιώνα τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Στις ΗΠΑ ο απελευθερωτικός αγώνας των Ελλήνων προκάλεσε το ενδιαφέρον όχι μόνο λευκών Αμερικανών, αλλά και των Αφροαμερικανών. Η παρούσα έρευνα έχει ως στόχο να παρουσιάσει ενδιαφέρουσες πτυχές του αφροαμερικανικού φιλελληνισμού και να αναδείξει τη δράση Αφροαμερικανών φιλελλήνων στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης. Το 1823 καταγράφεται η πρώτη περίπτωση Αφροαμερικανού που στήριξε οικονομικά την Επανάσταση. Από το 1827 οι Αφροαμερικανοί αρχίζουν να εντοπίζουν ομοιότητες ανάμεσα στις συνθήκες ζωής των υπόδουλων Ελλήνων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και των σκλάβων στις ΗΠΑ. Ο φιλελληνισμός τους εκδηλώθηκε κυρίως μέσω της φιλελληνικής ρητορικής δύο αφροαμερικανικών εφημερίδων, της Freedom’s Journal (1827-1829) και της Rights of All (1829-1830). Την ίδια περίοδο πολεμά στο πλευρό των Ελλήνων ο James Williams, ο μοναδικός καταγεγραμμένος Αφροαμερικανός στρατιώτης. Τέλος, το 1829 ο εμβληματικός Αφροαμερικανός καταργητής (abolitionist) David Walker συνδέει την Ελληνική Επανάσταση με τον αγώνα των Αφροαμερικανών για χειραφέτηση, σύνδεση που γίνεται εντονότερη τις επόμενες τρεις δεκαετίες.
Τετάρτη 6 Νοεμβρίου 2024   Νικόλ Μπαϊρακτάρη   Συζητήτρια: Δανάη Καρυδάκη	Το κληροδότημα της Μέδουσας: εξαντικειμενίκευση των γυναικών στην τέχνη του ταμπλό βιβάν του 19ου αιώνα   Στόχος της διάλεξης είναι να πραγματευτεί συνοπτικά τους τρόπους καθυπόταξης και εξαντικειμενίκευσης του γυναικείου στοιχείου στην τέχνη του ταμπλό βιβάν του 19ου αιώνα, μία τέχνη κατεξοχήν και εξολοκλήρου δομημένη στη βάση του κυρίαρχου σκοποφιλικού ανδρικού βλέμματος. Εκκινώντας από τον αρχαίο ελληνικό μύθο της Γοργούς και με αφορμή περιπτώσεις γυναικών προερχόμενες από τη σφαίρα της ιστορίας, της πολιτικής και της «νεότερης» μυθοπλασίας, στη διάλεξη πρόκειται να εκτεθεί και να συζητηθεί το ζήτημα της συμβολικής διάστασης της γυναικείας μορφής (τερατομορφία) παράλληλα με το ζήτημα της αντιμετώπισης του γυναικείου σώματος ως παθητικού αντικειμένου, το οποίο προσφέρεται ως αντικείμενο απόλαυσης στο ανδρικό βλέμμα.
Τετάρτη 20 Νοεμβρίου 2024   Αναστασία Χαρτοματσίδη   Συζητητής: Μάνος Αυγερίδης	Ψηλαφώντας τη μνήμη της δεκαετίας του ’40 στα έντυπα των πολιτικών οργανώσεων νεολαίας της Μεταπολίτευσης (1974-1982)   Στις πολιτικές οργανώσεις νεολαίας το παρελθόν γίνεται αντικείμενο αφήγησης και συζητιέται μέσω μιας σειράς προσεγγίσεων. Ένας σταθμός στη συζήτηση του παρελθόντος αφορά τη μνήμη της δεκαετίας του ’40, μια συζήτηση η οποία κυριαρχούσε την περίοδο της Μεταπολίτευσης και στον δημόσιο διάλογο. Στιγμές από εκείνη την πολυτάραχη πολεμική δεκαετία διατρέχουν την ύλη των εντύπων όλων των οργανώσεων. Μέσω αφιερωματικών άρθρων και επετειακών ανακοινώσεων, οι πολιτικές οργανώσεις νεολαίας συμμετέχουν ενεργά στον ευρύτερο δημόσιο διάλογο που λαμβάνει χώρα εκείνη την περίοδο, επιδιώκοντας αφενός τη δημόσια αναγνώριση της δεκαετίας του ’40 και αφετέρου την επούλωση των πληγών της. Σε αυτήν τη βάση, θα επιχειρηθεί η προσέγγιση του τρόπου συζήτησης αυτής της πολεμικής δεκαετίας από τις οργανώσεις νεολαίας. Συγκεκριμένα, θα εξεταστούν οι περιπτώσεις της Κομμουνιστικής Νεολαίας Ελλάδας (ΚΝΕ), της ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος, της Νεολαίας ΠΑΣΟΚ και της Οργάνωσης Νέων Νέας Δημοκρατίας (ΟΝΝΕΔ), για την περίοδο 1974-1982. Με τις αναφορές τους στις επετείους της 28ης Οκτωβρίου, της ίδρυσης του ΕΑΜ και των Δεκεμβριανών θα ιχνηλατηθεί πώς τα συγκεκριμένα υποκείμενα συμμετείχαν σε αυτόν τον ευρύ διάλογο.
Τετάρτη 4 Δεκεμβρίου 2024   Λουκάς Φρέρης   Συζητητές: Λουδοβίκος Κωτσονόπουλος, Τζένη Λιαλιούτη	Η Ελλάδα στην Ατομική Εποχή: Η Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας και ο «Δημόκριτος» (1954-1978)   «Η Ελλάς, δοκιμασθείσα και μάλιστα βαρέως κατά τα πρώτα έτη μετά το τέρμα του πολέμου, δεν ηδύνατο βεβαίως να εμφανίση εις τον τομέα αυτόν επιτεύγματα οία ωρισμέναι μεγάλαι χώραι. […] Αλλά εις την προσπάθειαν όλων των πολιτισμένων Λαών να προαγάγουν την ατομικήν επιστήμην, η Ελλάς δεν επετρέπετο να απουσιάση ούτε να υστερήση». Αυτά δήλωσε ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, υπουργός Προεδρίας της Κυβερνήσεως, κατά τα εγκαίνια του πρώτου ελληνικού ερευνητικού αντιδραστήρα το 1961. Στην προσπάθεια αυτή, που είχε ξεκινήσει λίγα χρόνια πριν, η Ελλάδα βρήκε έναν σημαντικό σύμμαχο: τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ). Στο επίκεντρο της παρούσας ανακοίνωσης βρίσκεται η δεκαήμερη αποστολή δύο αξιωματούχων του ΔΟΑΕ στην Αθήνα στις αρχές του 1959. Ο δηλωμένος στόχος τέτοιου είδους ταξιδιών –των «Αποστολών Προκαταρκτικής Βοήθειας», όπως ονομάζονταν– ήταν να αποκτήσει ο ΔΟΑΕ από πρώτο χέρι άποψη της κατάστασης που επικρατούσε στα λιγότερο ανεπτυγμένα, όπως ονομάζονταν, μέρη του κόσμου. Ωστόσο, η πραγματική φιλοδοξία ήταν πολύ μεγαλύτερη από αυτό. Υποστηρίζω ότι η αποστολή των δύο αξιωματούχων ήταν, στην πραγματικότητα, μια πράξη πυρηνικής διπλωματίας που αποσκοπούσε στη δέσμευση του κράτους μέλους στην ατζέντα του Οργανισμού. Έχοντας ιδρυθεί το 1957, ο ΔΟΑΕ βρήκε άλλους παλαιότερους οργανισμούς του ΟΗΕ να ασχολούνται ήδη με θέματα ατομικής ενέργειας. Στην προσπάθειά του να δημιουργήσει χώρο για τον εαυτό του, οι αποστολές αυτές αποδείχθηκαν κρίσιμες. Στην περίπτωση της Ελλάδας, η αποστολή αυτή έθεσε τις βάσεις για μια συνεργασία που θα συνεχιζόταν και θα άνθιζε τα επόμενα χρόνια. Οι δύο αξιωματούχοι ασχολήθηκαν με όλα σχεδόν τα θέματα της πυρηνικής ανάπτυξης της χώρας – από το νομικό πυρηνικό πλαίσιο, μέχρι την πυρηνική ιατρική και την ακτινοπροστασία. Το σημαντικότερο, προσέφεραν στους Έλληνες την τεχνογνωσία μιας αμοιβαία επωφελούς πρακτικής: τη χρήση του θεσμού της Τεχνικής Βοήθειας. Με άλλα λόγια, δίδαξαν στους Έλληνες πώς να ζητούν με επιτυχία «βοήθεια», λαμβάνοντας όσο το δυνατόν περισσότερα από τον ΔΟΑΕ με αντάλλαγμα την αφοσίωση και τη συμμόρφωση με τις συστάσεις του. Η ανακοίνωση βασίζεται στη διδακτορική μου έρευνα, η οποία διεξήχθη στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «Living with Radiation: The Role of the International Atomic Energy Agency in the History of Radiation Protection», που εκπονείται στο Friedrich-Alexander-Universität Erlangen-Nürnberg με τη χρηματοδότηση του European Research Council (ERC) Consolidator Grant.
Τετάρτη 18 Δεκεμβρίου 2024   Αγγελική Χατζησταύρου   Συζητητές: Όλγα Κατσιαρδή-Hering, Νικόλας Πίσσης	Ο Φαναριώτικος Οίκος των Σούτσων   Ανά τα χρόνια, η ανάλυση και η επαναδιαπραγμάτευση της ταυτότητας των Φαναριωτών οδήγησε σε πολλές και ατελείς ταυτίσεις και οριοθετήσεις, οι οποίες στηρίχτηκαν στην καταγωγή, στο μέρος κατοικίας, στο θρήσκευμα, στη γλώσσα, στον υλικό πολιτισμό, στη φορολογία αλλά και στις πνευματικές θεωρήσεις. Συγκεκριμένα, μάλιστα, η κατοικία στο Φανάρι αποτελούσε ένα ad hoc στοιχείο για τον προσδιορισμό των Φαναριωτών. Ωστόσο, τα ερωτήματα παραμένουν: ποιος είναι ή ποιος θεωρείται Φαναριώτης; Γιατί να αντιμετωπίζεται ο Νικόλαος Μαυρογένης, ο Δημήτριος Σκαναβής και ο Μιχαήλ Σαϊτάνογλου διαφορετικά από τη σύγχρονή τους κοινωνία, αλλά και από τη βιβλιογραφία; Ποιες, λοιπόν, είναι οι διαφορετικές συνδηλώσεις και σημασίες για τους Φαναριώτες; Πώς μπορεί κανείς να εξετάσει την «κυκλοφορία της εξουσίας» των Φαναριωτών; Ποιο είναι το φαναριώτικο σύστημα και πώς εμπλέκεται η ατομικότητα του Φαναριώτη μέσα σε αυτό; Η παρούσα μελέτη έλαβε ως δεδομένο πως οι Φαναριώτες δρούσαν με βάση την οικογένεια και την ερμήνευσε ως ένα σύνολο ανθρώπων που συνδέονται με δεσμούς συγγένειας, αλλά ταυτόχρονα και ως μια σύνθετη μονάδα εξουσίας, ένα άλλο πολιτικό σύστημα. Ως απόρροια, θα εξετάσει τη φαναριώτικη ταυτότητα μέσα από ένα σύνθετο παράδειγμα Φαναριώτικου Οίκου, που στην προκειμένη περίπτωση δεν είναι άλλος από τον Φαναριώτικο Οίκο των Σούτσων.
Τετάρτη 8 Ιανουαρίου 2025   Νίκος Νικολαΐδης   Συζητητές: Νάσια Γιακωβάκη, Βαγγέλης Κοπανάκης	Η παρουσία Γάλλων εμπόρων στην Αθήνα της ύστερης οθωμανικής περιόδου   Η παρουσία Γάλλων εμπόρων στην ευρύτερη περιοχή του υπό οθωμανική κυριαρχία ελλαδικού και δη αιγιακού χώρου έχει απασχολήσει επανειλημμένως την έρευνα. Ωστόσο μέχρι σήμερα η περίπτωση της Αθήνας έχει μόνο αποσπασματικά ερευνηθεί. Από τα οδοιπορικά των περιηγητών, τις αρχειακές πηγές (κυρίως δε την προξενική αλληλογραφία) και τις επιμέρους ερευνητικές εργασίες μπορεί κανείς να σκιαγραφήσει πτυχές της παρουσίας της σχετικά μικρής αυτής κοινότητας από τη συγκρότησή της στα μέσα περίπου του ΙΗ΄ αιώνα, τους επιμέρους τομείς δραστηριότητας των μελών της, αλλά και την πορεία ενσωμάτωσής τους στην ευρύτερη αθηναϊκή αστική κοινωνία της εποχής. Η έρευνα επικεντρώνεται πρωτίστως σε ζητήματα κοινωνικής και διανοητικής ιστορίας: από την ανάδυση των αρχαιογνωστικών δραστηριοτήτων και τον ανταγωνισμό των δυτικών κρατών για την απόκτηση αρχαιοτήτων, την εδραίωση των εμπορικών δραστηριοτήτων μέσω της εκμετάλλευσης των οικονομικών και διπλωματικών συνθηκών της εποχής, μέχρι τις επαφές μεταξύ των Γάλλων μετοίκων με την τοπική αθηναϊκή κοινωνία και τις συνακόλουθες επαγγελματικές και κοινωνικοπολιτισμικές αλληλεπιδράσεις. Εξετάζονται επίσης τα ιδεολογικά πρότυπα της ανερχόμενης αθηναϊκής αστικής τάξης όπως εκφράστηκαν μέσω της συμμετοχής των μελών της στη Φιλόμουσο Εταιρεία.
Τετάρτη 22 Ιανουαρίου 2025   Σωκράτης Πετμεζάς   Συζητητές: Σάκης Δημητριάδης, Ανδρέας Λυμπεράτος	Σκέψεις για την «αγροτική μετάβαση» στην Ελλάδα και τα οθωμανικά και μεταοθωμανικά Βαλκάνια   Η αρχαϊκή δομή και η αναποτελεσματικότητα των γεωργικών συστημάτων χρήσης και εκμετάλλευσης της γης στα Βαλκάνια θεωρήθηκαν γενικά εμπόδιο στην ανάπτυξη της αγροτικής παραγωγής και παραγωγικότητας και στην εξάπλωση των εμπορευματικών σχέσεων. Ως αποτέλεσμα, ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού παρέμεινε εγκλωβισμένο στην ύπαιθρο, σε φτωχές αλλά εξισωτικές κοινότητες χωρικών, έρμαιο μιας οπισθοδρομικής νοοτροπίας, που εμπόδιζε την ανάπτυξη των πόλεων και των σχέσεων της αγοράς. Με άλλα λόγια, η «αγροτική μετάβαση» (χρησιμοποιώ την έννοια που ανέπτυξαν οι Byres και Berstein) καθυστέρησε και, ως αποτέλεσμα, ο καπιταλισμός άργησε πολύ να διεισδύσει στην ύπαιθρο των Βαλκανίων· και αυτό έγινε μόνο υπό την άμεση επίδραση του διεθνούς εμπορίου και του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού. Στόχος μας είναι η προβληματοποίηση της αγροτικής μετάβασης στην Ελλάδα και των προβλημάτων που θέτει ο μεθοδολογικός εθνικισμός. Θα δώσω ιδιαίτερη έμφαση στον κυκλικό χαρακτήρα της (μη γραμμικής) πορείας που ακολούθησε η επιβολή της αρχής της πλήρους ατομικής ιδιοκτησίας και η τελική επικράτηση της μικρής ατομικής ιδιοκτησίας στην Ελλάδα. Συνολικά, η εμπορευματοποίηση της γης ήταν μια μακροχρόνια διαδικασία που τερματίστηκε μετά τα μέσα του 20ού αιώνα, και η επιδείνωση της ανισότητας στην πρόσβαση στη γη (η αύξηση των ανισοτήτων μεταξύ των αγροτικών εκμεταλλεύσεων) συνδέθηκε, μετά τη δεκαετία του 1960, με την αυξανόμενη διαδικασία της μίσθωσης γης και όχι με τη συσσώρευση γης. Οι διαδοχικές εμπορικές κρίσεις που έπληξαν την εξαγωγική αγροτική οικονομία επιλύθηκαν κυρίως με τον μηχανισμό της υπερατλαντικής μετανάστευσης, χωρίς πάντοτε να επιλύονται οι διαρθρωτικές ελλείψεις, αγροτικές και αστικές, τουλάχιστον μέχρι τη μεταπολεμική εκβιομηχάνιση. Μόνο με την αλλαγή της πολιτικής των δημόσιων παρεμβάσεων (από τον Μεσοπόλεμο και μετά) και τις μαζικές δημόσιες επενδύσεις (στη μεταπολεμική περίοδο) η ύπαιθρος μπόρεσε να ανοίξει και να ενσωματωθεί δυναμικά στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα. Σε τι διέφερε όμως η Ελλάδα από τις γειτονικές της χώρες, ιδίως όσον αφορά τη διαδικασία διαμόρφωσης του συστήματος ιδιοκτησίας της γης μέσω διαδοχικών αγροτικών μεταρρυθμίσεων και τη δυσχερή σχέση μεταξύ της αγροτικής και της αστικής οικονομίας;